Handicapinclusief werken in de kunsten

Proeftuinen: leren uit experiment

Voor Art Inclusive startten we niet vanuit grote theorieën maar vanuit het opzetten van experimentele samenwerkingen tussen welzijns- en artistieke partners. In deze “proeftuinen” is het hoofddoel leren uit de praktijk. Als eerste stap zochten we uit welke welzijnsorganisaties zin hadden om een artistiek aanbod voor hun cliënten te ontwikkelen, en welke artistieke spelers wilden inzetten op toegankelijkheid voor personen met een beperking. Tijdens deze bemiddelingsfase luisterden we meer dan eens naar ons buikgevoel.

Na veel wikken en wegen kwamen we tot een selectie van vier welzijnsorganisaties. Leefgroep Atlantis is een internaatwerking voor jongeren met autismespectrumstoornissen en visuele beperkingen. Op basis van hun interesses werd een uitstappenparcours ontwikkeld. Cliënten van Hubbie, een organisatie die mensen met een beperking begeleidt in wonen, werken, leren en vrije tijd, konden deelnemen aan uiteenlopende artistieke workshops. TOOP, een deelwerking van het Medisch Pedagogisch Centrum Sint-Fransciscus, richt zich tot jongeren tussen 12 en 21 jaar met een matige tot ernstige mentale beperking. Kunstenares Joan Somers Donnely ging met hun cliënten aan de slag.

Met de laatste partij, Groep INTRO, verschilde de samenwerking enigszins in opzet. Hun groep van ervaringsdeskundigen zet zich onder andere in om vrijetijdsorganisaties te sensibiliseren rond handicap. Deze HandiKNAP-deelwerking bezocht drie artistieke festivals die ernaar streven handicapinclusief te werken. Na hun bezoek koppelden ze hun feedback en aanbevelingen terug naar de festivals in kwestie, te weten: het Theaterfestival, KunstenFestivaldesArts en stadsfestival Plazey.

Eén ding is duidelijk: welzijnsorganisaties en hun cliënten matchen aan artistieke initiatieven en/of kunstenaars is maatwerk. Als startpunt werd vaak gepeild naar persoonlijke interesses en talenten. Dat gebeurde door in gesprek te gaan met de begeleiders en de cliënten. Op basis van de gesprekken werden vervolgens vrijblijvend culturele activiteiten voorgesteld. De jongeren van leefgroep Atlantis toonden bijvoorbeeld interesse in een tentoonstelling rond boksen in het MIMA en in de Van Gogh Experience. Vervolgens organiseerde Lasso de uitstappen en was elke jongere vrij om al dan niet mee te gaan. Tegelijk werd echter ook een balans gezocht tussen bestaande interesses en nieuwe elementen, die de groep wat kunnen uitdagen.

De deelnemers hadden uiteenlopende motieven. Sommigen deden mee voor het sociale aspect, anderen uit artistieke interesse.

Drempels in meervoud

De drempel voor deze personen om deel te nemen aan het reguliere cultuuraanbod is hoog. Art Inclusive deed Lasso inzien dat er tal van barrières zijn. In de eerste plaats speelt bereikbaarheid een grote rol. Een verplaatsing is immers niet altijd vanzelfsprekend voor wie minder mobiel is, net zoals een avondlijke activiteit niet evident is voor slechtzienden, die zich soms onveilig voelen in het donker. De vraag stelt zich dan waar de verantwoordelijkheid ligt. Stel: je zet als cultuurinstelling in op toegankelijkheid, terwijl personen met een beperking niet tot bij jou kunnen of willen komen. Is het dan jouw taak om het volledige traject dat iemand moet afleggen in rekenschap te nemen? Is het voldoende om begeleiding te voorzien vanaf de dichtstbijzijnde bushalte?

Het belang van persoonlijk onthaal en begeleiding wordt ook onderschat. Personeel is niet altijd opgeleid om met mensen met een beperking om te gaan, of wil soms te strikt de geldende regels handhaven, waardoor het aan flexibiliteit ontbreekt.

Ook belangrijk om in het achterhoofd te houden: verschillende personen hebben verschillende interesses, voorkeuren en noden. Een woordeloze voorstelling kan minder geschikt zijn voor iemand die blind is maar net ideaal zijn voor wie snel overprikkeld raakt. Daarom kan het nuttig zijn om personen met een beperking door het programma te helpen navigeren.

Tot slot zal het werk dat getoond wordt altijd praktische beperkingen met zich meebrengen. Je kunt dan wel inclusief willen werken, maar als een maker om artistieke redenen de zaal wil verduisteren, zal het aan flexibiliteit ontbreken naar slechtziende bezoekers toe. Wel kan je een voorstelling maken en achteraf kijken hoe je ze kan aanpassen om ze toegankelijk te maken, of specifieke bemiddeling voorzien voor personen met een beperking.

Ook kan je een creatie vanaf dag één van het maakproces vormgeven vanuit een inclusieve gedachte. Het concept van ‘relaxed performances’ vindt bijvoorbeeld stilaan ingang in Brussel. De jongeren van leefgroep Atlantis bezochten zo’n prikkelarme voorstelling: “Permit, oh permit my soul to rebel” van het Belgische circusgezelschap Side-Show. De makers voorzagen een bundel met een wegbeschrijving naar de locatie en met een storyboard van de voorstelling, zodat je je kon voorbereiden op spannende momenten of luide geluiden. De bundel doornemen was echter geen verplichting, enkel een mogelijkheid voor wie graag goed voorbereid was. Na afloop waren de Atlantis-jongeren razend enthousiast. De conclusie: artistiek werk creëren vanuit een inclusieve mindset loont!

Ben je een kunstenaar of kunstorganisatie die meer wil weten over handicapsensitief werken? Of wil je als welzijnsorganisatie artistieke ervaringen aanbieden aan cliënten met fysieke of mentale beperkingen? We bundelden een hoop tips & tricks om je op weg te helpen!