Op weg naar een inclusief kunstenfestival

Lasso: Kunnen jullie kort uitleggen wie jullie zijn en wat jullie doen?

Katrien: Ik ben teamcoach ‘vrije tijd en justitie’ bij Groep INTRO. Met Groep INTRO streven we naar een inclusieve samenleving waarin iedereen een stem heeft, ondersteund wordt en er ruimte is voor ieders talenten. We zijn actief in heel Vlaanderen en Brussel en op verschillende domeinen, waaronder vrije tijd. Dat is het onderdeel waarvoor ik in Brussel verantwoordelijk ben. We hebben een specifiek project waarmee we het Brusselse vrijetijdsaanbod inclusiever trachten te maken. En dat doen we samen met de HandiKNAPPERS, zoals we onze ervaringsdeskundigen noemen.

Rashed: Ik ben één van die ervaringsdeskundigen waar Katrien het over heeft. Zelf ben ik slechtziend, professioneel ben ik actief in de logistiek bij een cementbedrijf. Ik zet me al jaren in voor HandiKNAP omdat ik merk dat er veel onwetendheid is over mensen met een beperking. Zij kunnen en willen even goed naar theater, naar het museum of meedraaien in een jeugdbeweging... En dat kan perfect, zolang er goede begeleiding en opvang voorzien wordt. Ik vind het belangrijk mensen hiermee kennis te laten maken. Bij HandiKNAP doen we dat via vormingen en inleefspelen, gegeven door mensen die zelf een handicap hebben.

Nora: Ik ben coördinator van het TheaterFestival, een nomadisch festival dat afwisselend in Brussel, Gent en Antwerpen plaatsvindt. Gedurende elf dagen presenteren we een gevarieerd programma van voorstellingen, inspirerende ontmoetingen, verdiepende debatten, masterclasses en workshops.

Jullie hebben samengewerkt binnen het project Art Inclusive. Hoe is dat verlopen?

Nora: Het begon met een koffietje met iemand van Lasso en een gesprek over toegankelijkheid en inclusie. Uiteindelijk is dat uitgemond in een gezamenlijk traject waar we met drie festivals in stapten (Kunstenfestivaldesarts, Plazey en het TheaterFestival, nvdr). We leerden elkaar beter kennen en konden van elkaar bijleren. Via Lasso en Groep INTRO kwamen we in contact met de warme groep mensen van HandiKNAP. Uit onze gesprekken over de verschillende noden en ervaringen van mensen met een beperking konden we meteen input puren voor ons festival. Soms ging dat over heel praktische dingen. Sommigen gaven bijvoorbeeld aan dat het moeilijk is om na 22u thuis te raken. We zijn dan beginnen experimenteren met afterwork-voorstellingen en met meer voorstellingen overdag in het weekend. Het was ook fijn om samen naar elkaars voorstellingen en festivals te gaan, en die achteraf gezamenlijk te evalueren. Want ook al gaat het niet over jouw organisatie, toch kan je veel leren van feedback op andere initiatieven.

Rashed: Ik vond de aanpassingen die ik heb gezien en ervaren heel positief. En dan zeker de eerste stap die is gezet: de wil om samen een traject uit te werken, om mensen met een beperking te betrekken en om te kijken wat zij vinden dat beter kan. Iedereen stond heel open voor feedback, op kritische wijze. Dat moet zeker en vast behouden worden.

Welke specifieke acties of initiatieven zijn jou bijgebleven?

Rashed: Er werd ondertiteling voorzien tijdens de toneelstukken, bij sommige voorstellingen vertaalde een doventolk alles naar gebarentaal. Dat vond ik al erg positief. De touch tours waren ook heel aangenaam. Tijdens die momenten voor een voorstelling kon je het decor, de kostuums en de mensen op het podium aanraken. Zo kan je als blinde of slechtziende het geheel veel meer waarderen. Nog een goed idee was het programmaboekje op voorhand doorsturen, iets wat normaal niet gedaan wordt. Maar voor mensen met autismespectrumstoornis, die vaak graag structuur hebben, is zoiets net handig: een boekje in handen krijgen waarmee ze weten wat hen te wachten staat. Dat zijn allemaal positieve zaken. Er is zeker nog werk, maar stap voor stap komen we er wel.

Katrien: Ik heb ook gemerkt dat de verwelkoming heel belangrijk is. Iemand die paraat staat, iemand die je kan bellen, die mensen met een beperking kan begeleiden tot de locatie van het event, tot de zitplaats of tot het podium…

Waren er ook obstakels?

Rashed: Zeker en vast. Eén van de grootste is dat niet alle theaterzalen goed bereikbaar zijn voor mensen met een beperking. BRONKS heeft bijvoorbeeld veel trappen en het is niet duidelijk of er een lift aanwezig is voor mensen in een rolstoel. Dat zou nochtans nuttig zijn zodat iedereen er terecht kan voor een theaterstuk. Ook zijn niet alle zalen er aangepast voor mensen met een rolstoel. Zo moeten er op de voorste rij stoelen weggehaald worden om plaats te maken voor rolstoelen. Ik heb echter goede hoop op verbetering, vooral omdat erover gepraat en gedebatteerd wordt. Ik hoop dus dat we op deze weg verdergaan.

Katrien: Er zijn veel mooie initiatieven genomen. Zo had Plazey een kaart in brailleschrift voorzien. Er werd ook stilgestaan bij de communicatie, om zoveel mogelijk relevante info mee te geven. Is er een fysieke drempel? Is de locatie rolstoeltoegankelijk? Waar vind je de lift? Op aanvraag hebben we ook filmpjes gemaakt die de weg naar de locaties beschreven, om hopelijk ook die drempel wat kleiner te maken.

Maar je kan niet alles voorzien. Bij Plazey was het weer de grote boosdoener. Dat is in België misschien toch wel iets om in de toekomst rekening mee te houden. Het festival ging buiten door, in een park, en was bijgevolg niet echt rolstoeltoegankelijk omdat heel het terrein modderig was. Dat was effectief een obstakel.

Had het veel voeten in de aarde om stil te staan bij inclusie, om de nodige aanpassingen te doen?

Nora: Dat viel goed mee. We hebben een klein team waarin iedereen het belang en de urgentie van inclusie snapt. Wel moesten we over veel aspecten nadenken: het budget, ons ritme, de manier van werken… Aanpassingen vragen immers tijd, zorg, een persoonlijke benadering en financiële middelen. We hebben ook onze limieten als nomadisch festival: we hebben geen eigen producties of eigen locatie die we zomaar helemaal kunnen aanpassen. Anderzijds moeten we daardoor niet al te veel mensen overtuigen om risico’s te nemen of om te kunnen experimenteren en oplossingen te zoeken. We werken ook met partners die na onze events een aantal aanpassingen kunnen overnemen. Zo kunnen we hopelijk als springplank fungeren en andere spelers in de sector inspireren om ook inclusiever te worden.

Hebben jullie tips voor de cultuursector om aan inclusie te werken?

Katrien: Het is vooral belangrijk er op voorhand bij stil te staan. Dat iemand binnen je organisatie of evenement de opdracht krijgt om na te denken over hoe je een breder publiek kan aanspreken. Welke stappen er nodig zijn om de locatie toegankelijk te maken. Hoe de programmatie aangepast kan worden zodat er meer mensen kunnen deelnemen.

Nora: Best communiceer je heel transparant over wat er binnen jouw programma toegankelijk is en voor wie. Zo wordt het geen opgave voor mensen met een beperking om uit een artistiek, beschrijvend promotekstje van een voorstelling te destilleren of die voor hen toegankelijk is. Neem de tijd om even stil te staan bij de verschillende noden die er kunnen zijn, en de informatie die relevant is om te communiceren. Gaan er luide knallen zijn? Zijn er onverwachte lichtflitsen? Is er audiodescriptie? Is de zaal rolstoeltoegankelijk? Wat moet je doen als je in een rolstoel komt kijken? Maak heel duidelijk dat een extra vraag of verzoek rond toegankelijkheid geen extra last is. Dat je zaal niet toegankelijk is voor die mensen, dát is de last.

Rashed: Nog een belangrijk aspect vind ik de persoonlijke omgang. Ik probeer mij overal te presenteren als Rashed de persoon. Dat ik een beperking heb, daar kan ik niks aan doen en ik steek het ook niet weg. Maar voor het overige probeer ik zoveel mogelijk als persoon naar voren te komen. Als je ziet dat er iets misloopt is het fijn als mensen vragen hoe ze kunnen helpen. Nog fijner is het wanneer mensen na een voorstelling vragen wat ik ervan vond.