Werken met moeilijk bereikbare volwassenen: De Rode Antraciet

Conflict en herstel: relevante thema’s binnen en buiten de gevangenismuren

De Rode Antraciet werkt over heel Vlaanderen en Brussel aan interactie tussen gevangenen en de buitenwereld. Ze zetten daarvoor in op een gevarieerd groepsaanbod van sport en cultuur dat ze samen met de gedetineerden vormgeven. Joëlle Kermarrec werkt als cultuur- en sportfunctionaris voor de gevangenissen van Vorst, Berkendael en Sint-Gillis. Door het aanbieden van sport en cultuur hoopt De Rode Antraciet een brug te slaan tussen de gevangenis en de samenleving en kansen te creëren voor expressie, dialoog en (informeel) leren zodat gedetineerden zich als volwaardig mens kunnen ontwikkelen.

Via cultuur en samenwerkingen met tal van organisaties bieden ze gedetineerden kansen tot actieve participatie. Een mooi voorbeeld hiervan is het project DIALOOG; een samenwerkingsproject gespreid over drie jaar, tussen De Rode Antraciet, vzw De Huizen en Avansa. Het project startte eind 2020 en heeft tot doel thema’s als conflict en herstel zowel binnen als buiten de gevangenismuren op de maatschappelijke agenda te zetten. In de verschillende gevangenissteden gaan er lokale kerngroepen aan de slag en organiseren ze activiteiten die zowel binnen als buiten de gevangenissen plaatsvinden.

Huis vol verhalen van herstel

Als afronding van het project streven de organisatoren naar een fysiek ‘Huis vol verhalen van herstel’. Via soundscapes, fotografie, etc… zullen verhalen van (ex-) gedetineerden, slachtoffers, familie en professionals verzameld en gedeeld worden om zo een stem te geven aan herstel in al zijn vormen. Ze hopen ook een burgerdebat te organiseren om vervolgens alle output te bundelen in aanbevelingen voor de politiek.

In 2021 vonden er al heel wat activiteiten plaats die later in het Huis vol verhalen van herstel vorm zullen krijgen. Zo reflecteerde een groep gedetineerden over wat conflict en herstel teweegbrengen, hoe dit tot stand komt en wat daar de dag van vandaag van overblijft. Ze bundelden deze verhalen en gaven, binnen een apart traject, een selectie vorm in een podcast.

De gevangenis van Dendermonde startte een project dat zo inspireerde dat het later werd overgenomen in onder meer Leuven, Brussel, Brugge,…. Bemerkingen en vragen rond herstel en conflict werden op vliegertjes geformuleerd en symbolisch over de gevangenismuren heen en weer gegooid. Op al deze plekken werd er op deze manier een onrechtstreekse dialoog opgezet tussen groepen die elkaar anders nooit tegen het lijf zouden lopen, en al zeker niet met elkaar over deze thema’s in gesprek zouden gaan. In Merksplas werd een gelijkaardig project opgezet: een dialoog tussen gedetineerden en zesdejaars van de lokale basisschool en dit over de impact van detentie op relaties met familie en geliefden. Deze dialoog heeft enorm veel indruk gemaakt op de leerlingen en hun blik veranderd: ze zagen in dat gedetineerden ook mensen zijn met families, die net als zij soms door betere en slechtere periodes gaan. In het voorjaar van 2022 zal een jongerencollectief met al deze verhalen aan de slag gaan en deze vormgeven in slam en rap op een avond woordkunst. Op deze manier worden deze thema’s verder doorgegeven aan andere burgers.

De impact van cultuur op het leven van gedetineerden

De deelnemende gedetineerden zijn meestal erg lovend over de lopende projecten. Ze onthalen de interesse van buitenaf voor hen als mens in de gevangenis doorgaans positief. Het betekent veel voor hen dat er mensen van buiten de gevangenismuren met hen in dialoog willen gaan. Zo voelen ze zich benaderd als mens, en niet als crimineel. Het biedt hen daarnaast ook een kans om hun verhaal te vertellen aan de buitenwereld.

Tijdens projecten van langere duur merk je vaak dat het vertrouwen in de mens bij gedetineerden veel schade oploopt in de gevangenis. Als je daar dan rond werkt via cultuur, bijvoorbeeld door dialoogtafels te organiseren, merk je dat het vertrouwen in de medemens terug een acceptabel niveau bereikt. Dat is erg waardevol voor bvb een latere sollicitatie. De impact van zo een cultureel project is moeilijk te bewijzen of in cijfers te gieten, maar dat maakt zulke projecten niet minder waardevol.

Zoektocht naar nieuwe partners

Joëlle sluit graag af met een warme oproep tot nieuwe samenwerkingen. Zo staat het project DIALOOG nog open voor nieuwe projecten en is de Rode Antraciet altijd op zoek naar partners, begeleiders en vrijwilligers met een creatief en laagdrempelig aanbod. De Brusselse gevangenissen verhuizen binnenkort naar een nieuw complex in Haren, waardoor er tijdens de transitieperiode een dubbele werking zal zijn en extra vrijwilligers meer dan welkom zijn.

Nog een boodschap van Joëlle voor mensen die in de detentiesector werken/willen werken: wees geduldig! Begin niet aan dit werk als je volledig grip op de situatie wil hebben. De sector krijgt constant te maken met vele veranderingen en obstakels, zoals hervormingen en stakingen. Maar de dankbaarheid die je krijgt als je wel iets kan realiseren is gigantisch. Als het lukt, dan is het prachtig, maar het heeft soms wat voeten in de aarde nodig vooraleer het zover komt.