Werken met moeilijk bereikbare volwassenen: Expo Oasis

Van Talent in Beweging naar EXPO OASIS

Martine is al jarenlang bruggenbouwer. Toen nog verbonden aan vzw De Buurtwinkel, gaf ze in 2006 mee vorm aan het project Verborgen talent bekent/Talent in Beweging. Jaarlijks werkte een groep 50-plus kunstenaars in kwetsbare situaties onder haar begeleiding rond een specifiek thema een expo uit. Vandaag is deze groep uitgegroeid tot een multicultureel artistiek en solidair vrijwilligersnetwerk met een 20-tal Brusselse kunstenaars die samen inzetten op het tentoonstellen van hun artistiek werk en het organiseren van workshops.

In 2017 kruisten zij het pad van de vzw Federatie Onafhankelijke Senioren (FedOS), een sociaal-culturele vereniging dat bestaat uit zowel lid-afdelingen als individuele 50-plussers. FedOS ijvert al jaren voor meer tentoonstellingsruimte en erkenning voor 50-plus kunstenaars. Beide organisaties werkten succesvol samen rond een expoproject in woonzorgcentra. Zo vond Talent in Beweging als feitelijke organisatie verankering bij FedOS.

Eind 2019 deed FedOS beroep op Martine die ook als freelance coach en bruggenbouwer organisaties ondersteunt bij het begeleiden van projecten. Zo realiseerde ze het project Kunstroute 2020 – Kunst in superdiversiteit, dat de basis vormde voor het later ontstane project EXPO OASIS.

Martine deed een brede terreinverkenning in de Zennewijk in Brussel en ging met verschillende organisaties en sleutelfiguren in gesprek. De oorspronkelijke insteek was om de diversiteit van de Brusselse lid-verenigingen van FedOS in de kijker te zetten en om hen met elkaar kennis te laten maken. Omdat het niet zo evident bleek om daarbinnen zomaar contacten te leggen, zocht Martine naar een aanknopingspunt voor gesprek; kunst. Kunst als brug tussen leeftijden, werelden en culturen. Samen stelden ze zich de vraag of ze mensen en organisaties konden verbinden door talent in al zijn artistieke vormen samen te brengen.

Martine’s tips voor een geslaagde terreinverkenning

• Denk goed na bij wie je effectief gaat aankloppen en doe voorbereidende research over deze organisaties.
• Vraag tips binnen je eigen netwerk; ook zij kunnen je doorverwijzen naar interessante potentiële partners.
• Ga altijd op zoek naar win-win situaties; zorg dat je voor elkaar iets kan betekenen.
• Ga na in welke mate een organisatie open staat voor een nieuwe uitdaging én of hun doelpubliek daar ook klaar voor is.
• Neem je tijd, terreinverkenning is een proces dat gemakkelijk een half jaar tijd in beslag neemt!

Participatief aan de slag met verschillende actoren

Nadat een eerste editie in 2020 on hold werd gezet door de corona pandemie, kreeg EXPO OASIS in 2021 vorm door een samenwerking tussen verschillende organisaties. FedOS werkte ditmaal samen met lokale dienstencentra (Het Anker en Forum), een dagcentrum voor dak– en thuislozen (HOBO), een ontmoetingsplek voor mensen met een psychische kwetsbaarheid (Circuit), een themakerk die werkt rond gerechtigheid (House of Compassion), een sociaal-artistiek collectief (Talent in Beweging) en een project dat het leegstaande Pacheco Godshuis tijdelijk vult met sociale organisaties en individuele kunstenaars uit de wijk (Pali Pali).

Allereerst gingen een 40-tal deelnemers van bovengenoemde organisaties op zoek naar een gemeenschappelijke noemer: Waar zijn wij mee bezig? Wat beroert ons? Waar hebben we voeling mee? Al snel kwam het concept van een leefbare wijk bovendrijven. Het vinden van plekken voor ontmoeting en rust, expressie en basisvertrouwen waren fundamenten om op verder te bouwen. Zo kwamen ze op het thema ‘oase’; omdat ieder van hen nood had aan oases van rust, stilteplekken en de weldoende schoonheid van de natuur. Een thema dat binnen de huidige maatschappelijke context met lockdown deze noden nog meer in de schijnwerpers zette.

De deelnemers vormden de klankbordgroep OASIS en werkten samen een kunstenparcours uit waarbij ze nieuwe plekken in de stad ontdekten om hun werk tentoon te stellen. Zo werden voor iedereen nieuwe deuren geopend; niet enkel voor FedOS, maar ook voor alle partnerorganisaties en individuen die in het verhaal waren mee gestapt.

In ‘de ideale wereld van participatie’ is het volgens Martine cruciaal om de deelnemers bij alle aspecten van een project te betrekken, elk volgens eigen kunnen. Dat gaat van het kiezen van een thema, tot het mee monteren van de expo en het organiseren van de vernissage, de afbraak en de evaluatie. Voor sommige deelnemers lukt dat zonder al te veel druk op hen te leggen. Bij anderen gaat dat minder vlot. Maar ook dat is een cruciaal leerproces, omdat het volgens haar belangrijk is voor deze individuen om deze ervaringen te kunnen meenemen naar een volgend experiment.

Martine’s tips voor een geslaagd participatief traject

• Probeer het warm water niet uit te vinden; kijk met een ruime blik naar al wat er al is en erken en benut deze krachten uit het veld.
• Zorg ervoor dat de verschillende partners van je project van bij de start op dezelfde lijn zitten. Maak goede afspraken en baken ieders rol duidelijk af.
• Koppel regelmatig (fysiek) terug en betrek iedereen van bij het begin tot het einde bij alle aspecten van het project. Voor een goede dynamiek neemt iedereen best een actieve rol op.
• Heb oog voor het tempo van je groep en wees flexibel; soms zal je moeten bijsturen of terugschakelen en zal dat het eindresultaat dat je voor ogen had beïnvloeden.
• Investeer in genoeg tijd om deelnemers onderling kennis te laten maken en organiseer hiervoor bvb een activiteit of uitstap.
• Voor een breed gedragen resultaat ga je best op zoek naar gemeenschappelijke interesses onder de deelnemers.
• Zorg ervoor dat deelnemende organisaties activiteiten van het project opnemen in hun eigen programmatie. Zo zorg je voor betere interne opvolging en bouw je bruggen.

Een terugblik op het afgelegde parcours

Omwille van de pandemie kon het project niet zo participatief vorm gegeven worden als gepland. Tal van geplande activiteiten die de participatie van de deelnemers zouden bevorderen konden binnen de huidige maatregelen niet doorgaan. Toch is het gelukt om iedereen twee keer fysiek samen te krijgen. Zo werden alle deelnemers actief betrokken bij de realisatie en evaluatie van het proces.

Aan de start van het project in 2020 bezocht een deel van hen onder begeleiding van Martine de expo Natura Inspiratus van FedOS in de plantentuin in Meise. Op deze manier leerden ze elkaar alsook de vaste medewerkers van FedOS , Kristien en Lise, op een fijne en laagdrempelige manier kennen. Ze kwamen er in contact met Talent in Beweging dat ook tentoonstelde. Dat werkte erg inspirerend en geruststellend, omdat ze zich konden herkennen in deze groep en de stap naar zelf durven tentoonstellen zo verkleind werd.

De deelnemers gingen vervolgens aan de slag en maakten werk in functie van het thema van de tentoonstelling. Enkele deelnemende organisaties, zoals Talent in Beweging, HOBO, Centre Tefo en het crea-atelier van Het Anker organiseerden daarvoor intern een traject. Stapsgewijs werd het programma verder verfijnd. In samenspraak werd de duur van de expo en nevenactiviteiten vastgelegd, de affiche besproken en werden biografieën en portfolio’s geschreven en aangemaakt.

Gedurende een maand lang kon je in het najaar van 2022 de expo individueel of in groep met een gids bezichtigen. Vijf organisaties (Lokaal dienstencentrum het Anker, ontmoetingsruimte Circuit, House of Compassion, Grand Hospice, Bop en FedOS vzw) openden hiervoor hun deuren. Op de vernissage van dit kunstenparcours waren er heel wat deelnemers aanwezig. De impressie van dit moment valt het best samen te vatten met een quote van Martine: